De vruchtbaarheid van de Belgen vrijwaren, ongeacht de ziekten
De Belgische index voor menselijke voortplanting volgt al meerdere jaren een dalende lijn. Meerdere factoren verklaren dit fenomeen: de steeds hogere gemiddelde leeftijd van vrouwen bij hun eerste zwangerschap, de stijgende incidentie van onvruchtbaarheid, de evolutie van de gezinsmodellen en de dalende fertiliteitsprestatie (met name door een dalende spermakwaliteit bij de mannen). Deze factoren zijn nog onvoldoende bestudeerd maar zouden gelinkt zijn aan globalere oorzaken. Vooral de slechtere kwaliteit van het leefmilieu en diverse maatschappelijke en demografische aspecten hebben naar verluidt een directe impact op deze alarmerende vaststelling.
Een laboratorium in de spits van het onderzoek
Het ULB-laboratorium voor onderzoek naar de menselijke voortplanting is een referentie wat fertiliteitsonderzoek aangaat. Dankzij zijn ligging op de campus van Anderlecht en de transversaliteit tussen de ULB en het Erasmeziekenhuis kan dit laboratorium rekenen op tal van technologische en transdisciplinaire academische resources. Speerpunt is het onderzoekswerk rond vrijwaring van de fertiliteit van de vrouw. Op dit domein behoort dit labo tot de voorhoede in België. Bovendien werkt het nauw samen met het eigen laboratorium van de fertiliteitskliniek van het Erasmeziekenhuis dat over uitgebreide expertise beschikt, ook inzake genetica. Aan Franstalige zijde is dit het enige centrum dat pre-implantatiegenetische diagnostiek (PGD) na embryobiopsie aanbiedt, waarmee de diagnose van genetische aandoeningen mogelijk wordt vóór inplanting.
Het Erasmeziekenhuis is al vele jaren koploper op het domein: hier vonden de eerste geboortes plaats na implantatie van eierstokweefsel dat meerdere jaren eerder was verwijderd en ingevroren om de vruchtbaarheid te vrijwaren. In 2006 vond reeds een eerste eierstoktransplantatie plaats die in een geboorte resulteerde. In 2015 werd met succes een vergelijkbare operatie uitgevoerd, maar dan met een eierstok die bij de patiënte werd verwijderd toen ze nog prepuberaal was.
Bij deze patiënte was op zeer vroege leeftijd een aandoening ontdekt waarvoor een ingrijpende behandeling vereist was. Eerst werd echter een eierstok gered om haar vruchtbaarheid te vrijwaren, zodat ze in 2015, op volwassen leeftijd, moeder kon worden: dit was een wereldwijde primeur.
Toenemende onvruchtbaarheid en P.M.A.: iedereen heeft recht op die kinderwens
De onvruchtbaarheidsgraad neemt wereldwijd al vele jaren toe, en België is uiteraard geen uitzondering: één koppel op zes krijgt te maken met de onvruchtbaarheidsproblematiek. Dit verontrustende cijfer is het gevolg van diverse maatschappelijke en omgevingsfactoren.
Bij sommige mensen wordt de mogelijkheid om kinderen te krijgen echter geblokkeerd door een andere onverwachte factor: een kankerdiagnose kan ertoe aanzetten deze plannen uit te stellen of kan de fysiologische capaciteit om later kinderen te verwekken wijzigen of blokkeren. Dit heeft vaak dramatische gevolgen voor de levenskwaliteit. Behandelingen met chemotherapie kunnen namelijk schadelijk zijn voor de essentiële voortplantingsorganen zoals teelballen of eierstokken.
Om dit dramatisch vooruitzicht te voorkomen, kunnen de teams van het labo van de fertiliteitskliniek eicellen, embryo’s, eierstokweefsel, sperma of teelbalweefsel wegnemen met het oog op cryopreservatie.
Met deze methode kunnen zieke patiënten hun gezonde gameten (geslachtscellen) in optimale omstandigheden bewaren voordat een noodzakelijke kankerbehandeling ze zou beschadigen.
Zodra de patiënt genezen is, en het koppel klaar is voor de kinderwens, worden de gameten ingezet voor een klassieke medisch ondersteunde voorplanting, of wordt er eierstokweefsel getransplanteerd. Patiënten behouden op deze manier hun vruchtbaarheid ondanks de mogelijk nefaste effecten van behandelingen die onmisbaar zijn om hun ziekte te overwinnen.
Deze technieken hebben echter grenzen. Het onderzoekslaboratorium ontwikkelt nieuwe alternatieven om hun doeltreffendheid en veiligheid te vergroten, en tracht een beter inzicht te verwerven in de toxische effecten van nieuwe medicatie met het oog op een betere bescherming van de voortplantingsorganen.
Fertiliteitsonderzoek impliceert een beter inzicht in de maatschappij en haar mechanismen, maar ook nieuwe hoop geven aan mannen en vrouwen met een kinderwens.